Φεστιβάλ Μονής Λαζαριστών Πέμπτη 17 Ιουλίου ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ Χαΐνηδες –Ψαραντώνης
Μουσική παράσταση από το σχήμα των Χαΐνηδων, με τη συμμετοχή του Ψαραντώνη και της ομάδας κι όμΩς κινείται.
· Ώρα έναρξης: 21.30
· Τιμές εισιτηρίων: Προπώληση 10,-€ / στην είσοδο 12,-€
· Σημεία προπώλησης: Μονή Λαζαριστών, Ταμείο ΚΟΘ, Ιανός Αριστοτέλους, Έντεχνον Cafe, Σάρωθρον Bar, Sevenspots, www.viva.gr
ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ ΣυντελεστέςΤραγουδαφήγηση
Ψαραντώνης
Χαΐνης Δ.Αποστολάκης
Μουσική
Το μουσικό σχήμα Χαΐνηδες:
Αποστολάκης Δημήτρης λύρα
Ζαχαριουδάκης Δημήτρης τραγούδι –κιθάρα
Κώτη Μαρία τραγούδι
Νόνης Αλέξης κρουστά –πλήκτρα
Κανέλλος Τάκης κρουστά
Αντωνίου Κλέων ηλεκτρική κιθάρα
Νικόπουλος Μιχάλης λαούτο, μαντολίνο
Μπρέντας Δημήτρης γκάιντα, κλαρίνο
Σκαμνάκης Αντώνης μπάσο
Ρέλλος Θοδωρής σαξόφωνο, φλάουτο
Κίνηση
Κι όμΩς κινείται (Σουγιουλτζή Χριστίνα, Bentancor Camilo, Μαλκότσης Ερμής)
Σωτηρίου Δημήτρης
Χορός- Ακροβασία
Bentancor Camilo
Λινάρδου Αντιγόνη
Μαλκότσης Ερμής
Παρασκευοπούλου Ιωάννα
Σουγιουλτζή Χριστίνα
Σωτηρίου Δημήτρης
φως
Αθανασοπούλου Μαρία
σκηνικός χώρος
Mirra Angeles
Bentancor Camilo
Φωτογραφία
Σωτηρίου Λίλα
Ηχοληψία
Σάκης Γκίκας
ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ Χαΐνης Δ.Αποστολάκης
Ενα αστέρι γεννιέται όταν συμπυκνώνεται η γύρω μεσοαστρική ύλη, δηλαδή τα κατάλοιπα κάποιων παλιότερων αστεριών. Έτσι από το φαινομενικό χάος προέρχεται μια αυτο-οργανωμένη τάξη, σε κάποια γειτονιά του σύμπαντος. Σύμφωνα με τους θεωρητικούς του Χάους, ό,τι συμβαίνει κοσμολογικά, ίσως παρουσιάζει αυτοομοιότητες και σε άλλες κλίμακες και γλώσσες καταννόησης (π.χ. βιολογία, κοινωνιολογία, πολιτισμός).
Δυο ενδιαφέρουσες περιπτώσεις (σε γλωσσική-κοινωνική-πολιτισμική κλίμακα) είναι τα «Έπη « του Ομήρου και ο «Ερωτόκριτος» του Βιντσέντζου Κορνάρου. Η «μεσοαστρική ύλη» για το «άστρο» του Αχιλλέα της Ιλιάδας, ήταν ο μύθος του Μελεάγρου και οι θρύλοι της ευρύτερης περιοχής, ενώ γι’ αυτό του Ερωτόκριτου, ο Παρίσης του γαλλικού μυθιστορήματος και οι παραδόσεις Δύσης και Ανατολής, που διασταυρώθηκαν στην Κρήτη.
Τα «Έπη» έδωσαν μια γλωσσική, κοινωνική, εθνική διέξοδο από τους «σκοτεινούς» αιώνες, προσφέροντας το γόνιμο έδαφος για ν’ ανθίσουν τα αιώνια λουλούδια του θεάτρου, της φιλοσοφίας και της επιστήμης. Ο «Ερωτόκριτος» που διαβαζόταν και απομνημονευόταν από μορφωμένους και αγράμματους (από την Κρήτη μέχρι τα Επτάνησα, τη Σμύρνη, την Ήπειρο, το Αιγαίο, τους κλεφταρματωλούς, τον ελληνισμό της διασποράς) πρόσφερε το ελλάσων γλωσσικό υπόστρωμα στο νεοσύστατο εθνικό κράτος της Ελλάδας κι επηρέασε τους μεγάλους της ποιητές από το Σολωμό μέχρι το Σεφέρη. Τα προτάγματα που νοηματοδότησαν το ατομικό φαντασιακό, στην αρχαιότητα των Ομηρικών Επών, ήταν η «ανδρεία», η «τιμή» και το «κάλλος». Στον Ερωτόκριτο έχομε την «παλληκαριά», τη «φρόνηση» και την «ομορφιά». Και τα δύο είναι εγχειρίδια αξιακής θεμελίωσης και συμπεριφορικής ηθικής για πολλές γενιές ανθρώπων.
Ομως η μεγάλη ομοιότητα, έγκειται στο γεγονός ότι δεν ήταν ούτε ακριβως τραγουδια, ούτε ποιήματα, ούτε θεατρικά έργα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν εκστατικά παραστατικά τραγουδαφηγήματα. Εδώ έχουμε μια σημαντική αναπαράσταση του ατόμου ως Κέντρο Αφηγηματικής Βαρύτητας. Δηλαδή οι «Ομηρίδες» τραγουδούσαν με τη λύρα τους μεγάλα αποσπάσματα από τον Όμηρο σε γιορτές και συναθροίσεις σε ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους, όπως και οι Λυράρηδες στην Κρήτη τραγουδούσαν τον Ερωτόκριτο σε γλέντια, παρέες, βεγγέρες και αποσπερίδες. Ένας ιστορικός του μέλλοντος (με κάποια δόση υπερβολής) ίσως τους ονομάσει «Κορναρίδες». Αυτό το ρόλο προφανώς θα τον είχαν και οι άνθρωποι που δεν έπαιζαν μουσική, όπως γινόταν στα Αθηναΐκά και Σμυρνέϊκα σαλόνια του 19ου, όπου ποιητές και φιλό-λογοι απάγγελναν Ερωτόκριτο ή όπως βίωσα εγώ στο χωριό, όπου αγρότες και βοσκοί τραγουδούσαν Ερωτόκριτο κατά τη διάρκεια όλων των αγροτικών και ποιμενικών εργασιών. Η επανάληψη και το μέτρο του έπους, οδηγούσε σε μια εκστατική κατάσταση, που δεν έχει αναφερθεί ποτέ στη βιβλιογραφία και πιστεύω ότι είναι ένα σημαίνον χαρακτηριστικό, από τις Ομηρίδες μέχρι τους Λυράρηδες ή και τους σύγχρονους νεοϋορκέζους ραψωδούς - ράπερς.
Ο Ερωτόκριτος εκδιώχτηκε από τα χωριά της Κρήτης. Τη θέση του πήραν το δελτίο των 8 στην τηλεόραση, το facebook, ο αυτισμός των sms και ο θόρυβος από την εκβιομηχάνηση της γεωργικής εργασίας. Συνήθως τον συναντάμε στα χείλη τραγουδιστών, που του αφιερώνουν ένα τρίλεπτο γλυκερής και αυτάρεσκης ευαισθησίας και σε θεατρικές παραστάσεις ως φολκλόρ ή ως φολκλόρ «πειραγμένο». Ο λόγος της αποτυχίας των προσπαθειών αυτών είναι, όπως προανέφερα ότι ο «Ερωτόκριτος» καθώς δεν είναι ούτε ποίημα, ούτε τραγούδι, ούτε θεατρικό έργο, απαιτεί άλλη στάση, άλλη ευθύνη, άλλη απεύθυνση, άλλη πίστη και εν τέλλει, άλλη αναπαράσταση.
Συνοψίζοντας, ο «Ερωτόκριτος» αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της νεοελληνικής γραμματείας κι απ΄ότι φαίνεται και από τα ομηρικά έπη, για να υπάρξει κοινή γλώσσα κι άρα κοινωνικό μέτρο, αυτό πρέπει να πραγματωθεί ποιητικά. Στον «Ερωτόκριτο» μπορεί να βρει κανείς μυριάδες πράγματα από τον επαναστατικό χαρακτήρα των κρητικών, μέχρι μια απαρράμιλη γλωσσική οικονομία, συγκρινόμενη μόνο με αυτές τις αρχαιο-ελληνικής γραμματείας. Μπορεί κανείς να βρει προ-δαρβινικά ψήγματα, μέχρι τους σπόρους της Εγγελιανής διαλεκτικής. Κι αυτά που γράφω, δεν είναι απόρροια κάποιου συναισθήματος ελληνικής υπεροχής, αλλά το ψυχανέμισμα ότι η ποίηση είναι προφητική παντού, από τον Κορνάρο μέχρι τον Allan Poe, που προείπε τη σημερινή κοσμολογική θεώρηση του σύμπαντος.
Για την ανάδειξη αυτών των θησαυρών θα ήθελα να επιχειρήσω μιαν άλλη αναπαράσταση της διαλεκτικής του «Ερωτόκριτου», στηριγμένη στη δύναμη, την πίστη και την τέχνη των ιδιαίτερων προσώπων, που θα καταδυθούν σ΄αυτή την αρχέγονη συνειδησιακή κατάσταση του Ομηρίδη- Λυράρη-Ράπερ. Η διαλεκτική της τραγουδαφήγησης από τα πολλά διαφορετικά όργανα και τις φωνές, συμπληρώνεται και διαχέεται στη θεατρική πτυχή του έργου, από τη στικτική ή αντιστικτική παρουσία της ομάδας κι όμΩς κινείται. Η ανάγκη που μας οδήγησε στην παρουσία του χορού, είναι η άμεση και καθαρή σχέση του με τη ρυθμολογία και την εκστατική υπόσταση του έπους, μια σχέση απαλλαγμένη από τη θεατρική του αναπαράσταση.
*Ο Ψαραντώνης και ο Χαΐνης Δ. Αποστολάκης είναι εκπρόσωποι των δυο τελευταίων γενιών στην Ευρώπη, που μεγαλώνοντας στα χωριά τους, κληρονόμησαν και αποστήθισαν από την προφορική παράδοση μεγάλα κομμάτια ενός έπους αναφοράς, όπως είναι ο «Ερωτόκριτος».
Ερωτόκριτος κι όμΩς κινείται
Πως χορεύεται ένα έπος;
Πως χορεύεται μια τραγουδαφήγηση, που πότισε με τέτοιο απόλυτο τρόπο τη μουσική παράδοση,
έπλασε σε μεγάλο βαθμο τη γλώσσα που μιλιέται σε αυτόν τον τόπο,
συγκίνησε γενιές ανθρώπων,
τους δάνισε εικόνες και σύμβολα για τον έρωτα, τον ηρωισμό, τη φιλία, τη γενναιότητα, την αξιοπρέπεια, τον πόνο, το σωστό και το λάθος και τελικά υιοθετήθηκε απόλυτα ως σύμβολο, αντιπρόσωπος του πολιτισμού τους;
Πως χορεύεται ένας κλασικός μύθος, με παγκόσμιες φλέβες, με χαρακτήρες αρχέτυπα της δυτικού κόσμου, γέννημα της αναγέννησης του, που αμφισβητεί τις αυθεντίες και τις δομές αιώνων, για να αλλάξει την έννοια της προσδοκίας της ανθρώπινης ζωής;
Πως χορεύεται μια ιστορία επανάστασης του καινούριου ανθρώπου-ήρωα, που μπορεί να αλλάξει τον κόσμο;
Ο δρόμος της ομάδας δεν είναι αναπαραστατικός, δηλαδη δε στοχεύουμε στην αφήγηση της ιστορίας μέσω εικόνων, που να την περιγράφουν. Αυτό το κάνει ο αφηγητής-μουσικός.
Η αφήγηση ρέει, μέσα σε αυτό το ιδιαίτερο χωροχρονικό καλούπι της μελωδικής γραμμής,
Αυτή την εκστατική επαναληπτική φόρμα, η οποία έχει τη δύναμη να αφηγηθεί χιλιάδες στίχους , βυθίζοντάς σε σιγά σιγά σε μια αιωρούμενη κατάσταση μη εκπλήξεων.
και οι λέξεις από άγγελοι νοημάτων γίνονται και αυτές μουσική.
Είναι ακριβώς αυτό που εικάζουμε οτι συνέβαινε με τη διήγηση των ομηρικών επών, αυτή η πανάρχαια τραγουδαφήγηση των πρώτων κοινωνιών , που μεταμορφώνεται δια μέσου των πολιτισμών ( τραγωδία, τροβαδούροι, εκλησιαστικά άσματα, όπερα, δημοτικά τραγούδια ) διατηρεί, όμως, το στόχο της και το μέσο επίτευξής του.
Η λαϊκή τέχνη έχει και μια άλλη τρομερά πλούσια δεξαμενή, αστείρευτη επίσης , την ακροβασία. Από τα μινωϊκά ταυροκαθάψια και τις ρωμαικές αρένες ως την ιταλική commedia και τους περιπλανόμενους θιάσους μαγείας,
η πράξη της ακροβασίας (ισορροπώ ή πέφτω βαδίζοντας στο άκρο)
στοχεύει στον εντυπωσιασμό, την έκπληξη, το γέλιο,τη θλίψη και γενικά τη συναισθηματική ταραχή, που προξενεί η υπέρβαση του ανθρώπινου ορίου.
Έχει να κάνει με το κατόρθωμα και αυτό είναι εξ΄ορισμού συγκινητικό.
Κι έτσι κάπως συνδέονται οι αρχετυπικοί χαρακτήρες του Ερωτόκριτου, με τις απόλυτες συμπεριφορές τους, που βρίσκονται στα άκρα της ανθρώπινης αντοχής, με την εικόνα της ακροβασίας στην πιο βασική της φόρμα (ο άνθρωπος που περπατά πάνω σε τεντωμένο σκοινί, που μετεωρίζεται στην κούνια, που λυγίζει και διπλώνεται έξω από το όριο του φυσικού, που στροβιλίζεται, πέφτει και ξανασηκώνεται) .
Το μέρος της εικονοπλασίας, σ΄ό,τι αφορά στην αφήγηση του μύθου από την ομάδα, συμβαίνει με ακροβατικές πράξεις, οι οποίες συνυπάρχουν, όμως με την αφήγηση , τη μουσική και φυσικά το χορό. Κατασκευάζουμε δηλαδή μια σκηνική πραγματικότητα σε επίπεδα, όπου η συνολική εικόνα απαρτίζεται από ταυτόχρονα εξελισσόμενες δράσεις των ερμηνευτών. Ετσι ο θεατής καλείται να να διαλέξει ποιανού τη διαδρομή θα ακολουθήσει και τι θα χρωματίσει ως σημαντικό. Αυτού του τύπου η παρουσίαση επιτρέπει στους ερμηνευτές να λειτουργήσουν έξω από τη λογική της ιεράρχησης των προσώπων σε σημαντικά και λιγότερα σημαντικά,αφού είναι ακριβώς η σύνθεση τους που ολοκληρώνει τον παλμό και το νόημα της παράστασης.
Η επιλογή του Ερωτόκριτου δεν έγινε μέσα στα πλαίσια μιας γλυκερής και νοσταλγικής φολκλόρ αναφοράς.
Για μας, δεν είναι συγκινητικό μόνο το παρελθόν του .
Η επαναστατική του πίστη, στον άνθρωπο που αλλάζει τη μοίρα του, η βαθειά διαλεκτική του λόγου των προσώπων του , η μουσική του φόρμα και η μορφή του γλώσσας του είναι συγκινητικά στο παρόν.
Φεστιβάλ Μονής Λαζαριστών
Πέμπτη 17 Ιουλίου
ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ Χαΐνηδες –ΨαραντώνηςΜουσική παράσταση από το σχήμα των Χαΐνηδων, με τη συμμετοχή του Ψαραντώνη και της ομάδας κι όμΩς κινείται.
Ώρα έναρξης: 21.30
Τιμές εισιτηρίων: Προπώληση 10,-€ / στην είσοδο 12,-€
Σημεία προπώλησης: Μονή Λαζαριστών, Ταμείο ΚΟΘ, Ιανός Αριστοτέλους, Έντεχνον Cafe, Σάρωθρον Bar, Sevenspots, www.viva.gr
